در حالی که بسیاری از کشورهای دنیا در راستای مبارزه با آلودگی هوا به دنبال ممنوعیت عبور و مرور خودروهای دیزلی در شهرها هستند، در کتاب تعرفه‌های سال ۹۷، تعرفه‌هایی برای خودروهای دیزل-هیبرید تعیین شده که احتمالا پای این خودروها را بیش از پیش به خیابانهای ایران باز خواهد کرد.
پس از چند ماه بحث و جدل در مورد تعرفه خودروهای هیبریدی، بالاخره دولت تعرفه‌های جدید این خودروها را ابلاغ کرد که از کاهش ۲۰ درصد تعرفه این تعرفه‌ها در گروه ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ سی سی حکایت دارد؛ اما اگرچه تعرفه جدید تعیین شده هم، باز حداقل ۵ برابر تعرفه‌های سابق خودروهای هیبریدی بود؛ اما بخش شگفت‌انگیز تعرفه‌های جدید، نه به این خودروها که به خودروهای دیزل-هیبریدی ارتباط دارد.
ماجرا از این قرار بود که در جدول جدید، تعرفه دیزل-هیبریدی‌ها دقیقا مشابه بنزین-هیبریدی‌ها و حتی در برخی موارد پایین‌تر تعیین شده بود که می‌تواند منجر به افزایش واردات این خودروها به کشور شود.
به عبارت دیگر، خوردوهای دیزلی که قبلا وارداتشان به کشور ممنوع بود و در دنیا جزو مهم‌ترین متهمان آلودگی هوا به شمار می‌آیند، حالا با تعرفه‌بندی جدید دولت، ممکن است مورد اقبال وارد کنندگان خودرو قرار بگیرند و بیش از پیش وارد خیابانهای شهرهای آلوده کشورمان شوند.
کارشناسان می‌گویند با جهت‌گیری جدید حتی ممکن است شاهد واردات انواع دست دوم این خودروها به کشور باشیم؛ اما اهمیت موضوع وقتی بیشتر می‌شود که این نکته مطرح می شود که دیزل-هیبریدها در بازار دنیا، قیمت پایین‌تری از بنزین-هیبریدها دارند و همین مساله سبب خواهد شد با تعرفه‌های مشابه، اقبال به نمونه‌های دیزلی بیشتر شود.
چراغ سبز تلویحی دولت برای واردات دیزلی‌ها به کشور در حالی است که کارخانه‌های تولیدکننده این نوع خودروها در دنیا به دلیل قوانین جدید و سختگیرانه کشورهای دنیا، به دنبال بازارهای جدید می‌گردند و ممکن است عملا خودروهایی که امکان تردد در کشورهای دیگر را ندارند یا در سالهای آینده نخواهند داشت، سر از خیابانهای ایران در بیاورند.
اتفاقی که از یک سو خلاف قوانین بالادستی کشور در حوزه آلودگی هواست و از سوی دیگر ممکن است برای عده‌ای از واردکنندگان مافیایی خودرو، رانت‌ها و سودهای کلان به همراه داشته باشد. سودهای کلانی که البته به قیمت آلوده‌تر شدن هوای شهرهای کشور و جان مردم به دست خواهد آمد.
حرکت اتحادیه اروپا در مسیر حذف خودروهای دیزلی از شهرها
کشورهای اروپایی تاکنون ثابت کرده‌اند پایبندترین اعضای معاهده اقلیمی پاریس هستند، معاهده‌ای که برای کشورها الزام قانونی به دنبال ندارد اما اعضای آن تعهد داده‌اند تا تاریخی مشخص میزان آلودگی‌های کربنی خود را در کنار دیگر آلاینده‌های محیط‌زیست کاهش دهند.
تصمیم‌های قاطعانه کشورهای اروپایی در کاهش استفاده از بنزین و توقف استفاده از گازوئیل در سالهای اخیر خبرساز شده‌است، تصمیماتی که بسیاری از فعالان در صنعت سوخت را نگران آینده بازار این نوع سوخت‌ها کرده است.
ممنوعیت تدریجی استفاده از گازوئیل در شهرهای آلمان یکی از نمونه‌های قابل توجه این دسته از تصمیمات اروپایی‌ها است. شهرهای آلمان در ماه فوریه ۲۰۱۸ حق ممنوع‌سازی استفاده از سوخت گازوئیل را به دست آوردند، ممنوعیتی که ناشی از نگرانی درباره افزایش آلودگی هوا در شهرهای مختلف این کشور آغاز خواهد شد
هفتاد شهر آلمان در سال گذشته میلادی محدوده‌های تعیین شده سازمان ملل برای آلودگی دی‌اکسید نیتروژن را زیر پا گذاشتند. از این رو دادگاه اجرایی فدرال در لیپزینگ، مسیر شهرهای آلمانی برای ممنوعیت استفاده از سوخت دیزلی و خودروهای دیزلی را هموار کرد.
اگرچه این ممنوعیت در آلمان آنی اجرا نخواهد شد و قرار نیست خودروهای دیزلی بلافاصله از جاده‌ها بیرون کشیده شوند، اما می‌تواند بر تولیدکننده‌ها و مقامات دولتی فشار وارد کند تا با بحران فزاینده آلودگی هوا و عوارض آن بر سلامت انسان‌ها مواجه شوند. این ممنوعیت به نظر بسیار جدی می‌آید، دست‌کم از سوی گروه‌های زیست‌محیطی که پیشنهاد داده‌اند تولیدکنندگان خودرو باید میلیاردها دلار را صرف کاهش آلایندگی تولیدات خود کنند و همین بالا بودن مبلغ می‌تواند منجر به عدم همکاری صنایع خودروسازی با موج ایجاد شده علیه سوخت دیزلی شود.
درنهایت نگرانی درباره آینده خودروهای دیزلی طی تاثیری دومینویی منجر به تلاش مالکان خودرو برای فروش یا تعویض خودروها می‌شود و این روند بر قیمت خودروهای دیزلی و بازار سوخت تاثیر خواهد گذاشت، همانطور که رسوایی شرکت فولکس‌واگن در سال ۲۰۱۵ نتیجه ای مشابه بر بازار سوخت‌های دیزلی گذاشت.
چالش سوخت دیزلی برای سلامت
در آستانه رسوایی تقلب آلایندگی خودروهای دیزلی که در سپتامبر ۲۰۱۵ در جهان جنجال به‌پا کرد، اروپایی‌ها دریافتند تحت شرایط عادی رانندگی، دی‌اکسید نیتروژن منتشر شده از بسیاری از خودروهای دیزلی از مرز استاندارد آلایندگی عبور کرده است. به گفته هلن مولین والدس رئیس ائتلاف هوای پاک سازمان ملل متحد، دوده ایجاد شده توسط خودروهای دیزلی یکی از اصلی‌ترین عوامل در ایجاد بیماری و گرمایش جهانی به شمار می‌رود.
مقامات اتحادیه اروپا گزارش داده‌اند که دی‌اکسید نیتروژن و ذرات آلاینده معلق در هوا در اتحادیه اروپا سالانه منجر به ۴۰۰ هزار مرگ زودرس می‌شود و منجر به تشدید عوامل پرخطر برای سلامت انسان‌ها می‌شوند. از آن پس بود که تشکیلات قانونی اروپا اقدامات علیه این روند را به آرامی آغاز کرد. برخی از شهرداری‌های شهرهای اروپایی نیز در این جریان پیشگام شدند. جریانی که الگو و مدل یکسانی ندارد و هر شهر، مقررات و سیاست‌های متفاوتی را اتخاذ کرده است.
در همین راستا بریتانیا نیز تصمیم دارد از سال ۲۰۱۹ میلادی با ایجاد منطقه پاک شهری که استفاده از آن نیازمند پرداخت حق تردد خواهد بود، محدودیت‌های شدیدی برای خودروهای دیزلی ایجاد کند.
شهر رم نیز قصد دارد تردد خودروهای دیزلی را از سال ۲۰۲۴ ممنوع اعلام کند و شهرهای پاریس، مادرید، اوسلو و آتن نیز پیش از این طرح‌های خود را برای ممنوعیت تردد خودروهای دیزلی از سال ۲۰۲۵ اعلام کرده‌اند. پکن و شانگهای نیز طرح‌های متفاوتی را با هدف بهبود کیفیت هوای شهری به واسطه محدودسازی تعداد یا نوع خودروهای که مجوز تردد درمرکز شهر را دارند، ارائه کرده‌اند. تعداد شهرهایی که درحال پیوستن به این موج هستند رو به افزایش است.
شهرهای درحال تحول:
اوسلو
این شهر در ۱۷ ژانویه سال ۲۰۱۷ پس از مواجهه با مشکل وارونگی هوا، برای اولین‌بار تردد خودروهای دیزلی را برای یک روز ممنوع اعلام کرد و این اقدام منجر به کاهش ۳۰ درصدی ترافیک شهر و ۲۵ درصدی آلودگی هوا شد. مقامات شهری دریافتند ممنوعیتی وسیع‌تر موتورهای دیزلی می‌تواند بر بهبود کیفیت هوای این شهر اثری قابل توجه داشته‌باشد. از این رو در ژوئن همان سال شورای شهر اوسلو تصمیم گرفت تا سال ۲۰۱۹ خودروهای دیزلی را از مرکز شهر و پارکینگ‌های این منطقه از شهر بیرون کند. مقامات اوسلو همچنین متعهد شدند تا سرمایه‌گذاری سنگینی در زمینه حمل و نقل عمومی انجام دهند و اولویت تردد را در ۶۰ کیلومتر از خیابانهای اوسلو به دوچرخه‌سواران بدهند.
مادرید
این شهر که معماری منحصربه‌فردش باعث جذب عابران پیاده می‌شود، درحال حاضر خیابان‌هایی دارد که تنها خودروهای اورژانس یا حمل بار اجازه تردد در آنها را دارند. اما از آنجایی که این شهر تقریبا در محاصره کوه‌ها قرار دارد، همواره با مشکل آلودگی هوایی مواجه است که مقصر سه چهارم آن خودروها هستند.
از این رو طراحان شهری درحال بازطراحی ۲۴ نقطه از شلوغ‌ترین خیابانهای مرکز شهر هستند تا تردد خودرو در آنها به‌طور کامل ممنوع شود. هدف نهایی تبدیل کردن کل مرکز شهر مادرید به منطقه پیاده‌رو طی پنج‌سال آینده است و پیش از آن نیز قرار است هزینه پارکینگ خودروهای آلاینده نسبت به خودروهای پاکتر و خودروهای برقی افزایشی قابل توجه پیدا کند.
پاریس
تردد تمامی خودروهای گازوئیلی یا دیزلی از سال ۲۰۳۰ در پاریس ممنوع خواهد شد. تردد خودروهای دیزلی که پیش از سال ۲۰۰۰ تولید شده‌اند و آلایندگی بیشتری نسبت به دیگر خودروها دارند، درحال حاضر در این شهر ممنوع است.
کپنهاگ
پایتخت دانمارک یکی از دوچرخه‌دوست‌ترین شهرهای جهان به شمار می‌رود که طراحی مناطق پیاده‌رو در مرکز شهر را از دهه ۱۹۶۰ آغاز کرده‌است و تاکنون بیش از ۳۰۰ کیلومتر مسیر ویژه دوچرخه‌سواری در این شهر ایجاد شده‌است؛ درحالی که مسیرهای جدید دوچرخه‌سواری به سمت بیرون شهر نیز در دست ساخت هستند.
هدف مقامات شهر کپنهاگ تسهیل تردد ساده‌تر، ارزان‌تر و قابل اتکاتر از خودرو با کمک دوچرخه در مرکز شهر است. میزان مالکیت خودرو در کپنهاگ نسبت به دیگر شهرهای اروپا در پایین‌ترین حد ممکن قرار دارد. در این شرایط شهردار کپنهاگ نیز اعلام کرده‌است به زودی و از سال ۲۰۱۹ تردد خودروهای دیزلی را در این شهر ممنوع خواهد کرد. این قانون شامل حال خودروهایی که تا پایان سال ۲۰۱۸ خریداری و ثبت شده‌اند نخواهدشد و ون‌ها و کامیون‌های حمل بار نیز از این قانون مستثنی خواهندبود.
هلسینکی
پایتخت فنلاند هنوز برنامه مشخصی برای ممنوعیت تردد خودروهای دیزلی در آینده نزدیک درنظر ندارد، درعوض درحال تامین بودجه روی طرحی ۱۰ ساله‌است تا سیستمی شبکه‌ای به نام «حرکت مبتنی بر تقاضا» برای یکپارچه‌سازی تمامی وسایل حمل‌ونقل عمومی و مشترک، از اتوبوس‌ها گرفته تا خودروهای بدون راننده و ون‌های نقطه به نقطه مشهور به «کوتسوپلاس» و قایق‌ها را عملی و اجرا کند. به این‌شکل هر نوعی از وسایل حمل‌ونقل با کمک یک اپلیکیشن موبایل در دسترس خواهد بود. قرار است این سیستم به اندازه‌ای کارامد و بی‌نقص باشد که نیاز به استفاده از خودروهای شخصی به واسطه ارزان‌تر بودن و قابل اعتماد بودن این سیستم، از بین برود.
تاثیر نیروی بازار بر ممنوعیت خودروهای احتراقی
جای شگفتی نیست اگر اهدافی ازاین دست به مرور زمان و با پیوستن دولت‌های بیشتر به روند کاهش آلاینده‌ها و بهبود کیفیت هوا، جدی‌تر و عملی‌تر شوند به ویژه با توجه به سرعت بالای دستیابی خودروهای خودران به بلوغ و تکامل فناورانه. تونی شبا استاد اقتصاد دانشگاه استنفورد معتقد است بشر در آستانه یکی از سریع‌ترین، عمیق‌ترین و نتیجه‌بخش‌ترین تحولات در تاریخ حمل و نقل قرار دارد. به اعتقاد وی موتورهای احتراقی بویژه دیزلی به زودی به ورطه چرخه معیوب افزایش هزینه‌ها خواهند افتاد.
نقطه اوج این فرایند در چند سال آینده خود را نمایان خواهد ساخت، زمانی که محدوده تردد خودروهای برقی از ۳۰۰ کیلومتر فراتر رود و قیمت این خودروها به زیر ۳۰ هزار دلار سقوط کند. تحت این شرایط به گفته شبا گرایش به خریداری خودرهای برقی شدت باورنکردنی خواهد گرفت و در نتیجه خریداری خودروهایی با موتور احتراقی توجیه اقتصادی خود را از دست خواهد داد.
مسیر برعکس در ایران
اهمیت برنامه‌ریزی‌های مدون کشورهای اروپایی برای کاهش آلودگی هوا وقتی بیشتر می‌شود که می‌بینیم، به زعم کارشناسان ما در کشور خود دقیقا در جهت عکس حرکت می‌کنیم. چند ماه پیش با افزایش نجومی تعرفه‌ها برای واردات خودروهای هیبریدی دست‌انداز درست کردیم، حالا هم پس از فشارها و انتقادات افکار عمومی، همراه با کاهش نسبی تعرفه هیبریدی‌ها، تعرفه‌های دیزل-هیبریدها را هم کاهش دادیم تا عملا بازار به سمت خودروهای هدایت شود که در آینده صنعت خودرو هیچ جایگاهی ندارند.